Օրերս հանրային քննարկումների կենտրոնում հայտնվեց տեղեկատվությունը, որ Հայաստանը սկսել է բենզին ներմուծել Ադրբեջանից կամ ադրբեջանական ծագմամբ վառելիք՝ միջազգային առևտրային շղթաների միջոցով։
Թեման արագ վերածվեց ոչ թե տնտեսական հաշվարկի, այլ հուզական ու բարոյական դատողությունների հարթակի։
Սկսեցին հնչել մեղադրանքներ, «անթույլատրելիության» և «ազգային արժանապատվության ոտնահարման» մասին հայտարարություններ՝ հաճախ առանց փորձելու հասկանալ, թե ինչպես է գործում միջազգային առևտուրը և ինչ տրամաբանությամբ են կայացվում նման որոշումները։ Սակայն հենց այստեղ է, որ անհրաժեշտ է զատել զգացմունքային արձագանքը իրական տնտեսական և քաղաքական վերլուծությունից։
Միջազգային բորսայում ապրանք գնելու փաստը դատապարտելը՝ պայմանավորված հանգամանքով, որ տվյալ ապրանքը ծագում է մի երկրից, որի հետ առկա է կամ վերջերս եղել է հակամարտություն, վկայում է քաղաքական և տնտեսական մտածողության պարզեցված մոտեցման մասին։
Թեև նման դիրքորոշումը հաճախ հարմար է հնչում հանրային հարթակներում, այն իրականում որևէ առնչություն չունի համաշխարհային տնտեսության գործառնական տրամաբանության կամ հասուն պետական քաղաքականության հետ։
Միջազգային բորսան զգացմունքների շուկա չէ, և առավել ևս պատմության դատաստան։ Այն շահերի, հաշվարկի և արդյունավետության ոլորտ է, որտեղ որոշումները կայացվում են ոչ թե «բարեկամ–թշնամի» բաժանման հիման վրա, այլ գնի, որակի, մատակարարման կայունության և հասանելիության չափանիշներով։
Այստեղ գնումները չեն կատարվում բարոյական պիտակներով, այլ՝ տնտեսական նպատակահարմարությամբ, որը ինչ-որ առումով նաև սպառողների շահերից է բխում։ Մնացածը, լավագույն դեպքում, ինքնախաբեություն է, իսկ վատագույն դեպքում՝ քաղաքական պոպուլիզմ։
Առանձնապես հակասական է «բարոյական անթույլատրելիության» մասին հռետորաբանությունը այն պարագայում, երբ նույն այդ դիրքորոշման կրողները միաժամանակ աչք են փակում համաշխարհային երկերեսանիության առավել ակնառու դրսևորումների վրա։
Օրինակ՝ Ռուսաստանը տարիներ շարունակ և մինչև օրս շարունակում է մնալ Եվրոպայի համար էներգակիրների, հումքի և ռազմավարական ռեսուրսների կարևոր մատակարար՝ անկախ պատժամիջոցներից, քաղաքական կոշտ հայտարարություններից և գաղափարական հակասություններից։
Գնումները չեն դադարել, փոխվել են միայն դրանց ուղիները, միջնորդները և իրավական ձևակերպումները։ Տնտեսական համակարգը, ի վերջո, շարունակում է գործել իր ներքին տրամաբանությամբ։ Նույն սկզբունքով են առաջնորդվում նաև բազմաթիվ այլ երկրներ։ Ոմանք հրապարակավ դատապարտում են, սակայն գործնականում շարունակում են գնումները՝ անուղղակի մեխանիզմներով։ Մյուսները սահմանափակումներ են դնում, բայց միաժամանակ նախատեսում են բացառություններ՝ «կայունության», «ազգային շահերի» կամ «ռազմավարական անհրաժեշտության» հիմնավորմամբ։
Կան նաև պետություններ, որոնք պարզապես լռում են, քանի որ տվյալ առևտրային հարաբերությունները նրանց համար շահավետ են։
Այս բոլոր դեպքերում բարոյական հռետորաբանությունը հաճախ ծառայում է ոչ թե իրական քաղաքականությանը, այլ ներքին կամ արտաքին լսարանների համար նախատեսված ցուցադրական նպատակների։
Պատմական փորձը բազմիցս ցույց է տվել, որ նույնիսկ զինված հակամարտությունների կամ պատերազմի պայմաններում պետությունները շարունակել են առևտուրը՝ բաց կամ քողարկված ձևերով, այդ թվում՝ երրորդ կողմերի միջոցով։ Պատճառը պարզ է՝ տնտեսությունը չի առաջնորդվում կարգախոսներով, այն գոյություն ունի պահանջարկի, հաշվեկշիռների, ռեսուրսների սղության և գոյատևման անհրաժեշտության հիման վրա։
Այս իրողության անտեսումը ոչ միայն անիրատեսական է, այլ նաև վտանգավոր՝ քաղաքական որոշումների տեսանկյունից։
Միջազգային բորսայում ապրանք գնելը դատապարտելը, հետևաբար, նշանակում է կամ չհասկանալ ժամանակակից աշխարհի գործառնական տրամաբանությունը, կամ գիտակցաբար այն պարզեցնել կենցաղային բարոյականության մակարդակի՝ «սև–սպիտակ», «լավ–վատ» բաժանումներով։
Սակայն աշխարհը այդքան միանշանակ չէ։ Այն բարդ է, փոխկապակցված և հակասություններով լի։ Եվ հենց այդ բարդությունն է ապահովում գլոբալ համակարգի հարաբերական կայունությունը՝ նույնիսկ շարունակվող ճգնաժամերի և հակամարտությունների պայմաններում։
Իրական պատասխանատվությունը չի դրսևորվում բարձրագոչ հայտարարություններով կամ ցուցադրական սկզբունքայնությամբ։ Այն արտահայտվում է սթափ գնահատման և ազնիվ ընդունման մեջ։
Համաշխարհային տնտեսությունը գլոբալ է, փոխկապակցված և խորապես պրագմատիկ։ Եվ քանի դեռ այս իրողությունը մնում է անփոփոխ, երկերեսանի բարոյականացումը անխուսափելիորեն ավելի տգեղ է լինելու, քան լուռ, բայց հաշվարկված և պատասխանատու տնտեսական վարքագիծը։
