ԱՄՆ-ն ու Ուկրաինան համաձայնագիր են ստորագրել Ուկրաինայի բնական ռեսուրսների վաճառքից ստացվող եկամուտներին Վաշինգտոնի հասանելիության մասին։
Այս մասին հայտնում է Bloomberg-ը, իսկ ստորագրումը հաստատել են նաև ԱՄՆ գանձապետարանը և Ուկրաինայի տնտեսական զարգացման նախարարությունը։
Համաձայնագիրը նախատեսում է համատեղ ներդրումային հիմնադրամի ստեղծում, տնտեսական գործընկերություն երկու երկրի միջև, որը նախատեսված է ապահովելու, որ «համատեղ ակտիվները և հնարավորությունները կարող են արագացնել Ուկրաինայի տնտեսական վերականգնումը»:
«Այս համաձայնագիրը հստակ ուղերձ է ուղարկում Ռուսաստանին, որ Թրամփի վարչակազմը հավատարիմ է խաղաղ գործընթացին, որը կենտրոնացած է ազատ, ինքնիշխան և երկարաժամկետ բարգավաճ Ուկրաինայի վրա», — ասել է ԱՄՆ ֆինանսների նախարար Սքոթ Բեսենտը:
Ուկրաինայի տնտեսական զարգացման նախարարության ղեկավար Յուլիա Սվիրիդենկոն թվարկել է գործարքի հիմնական դրույթները: Ըստ այդմ՝
Ուկրաինայի տարածքում բոլոր ռեսուրսները մնում են Կիևի սեփականությունը և Կիևի վերահսկողության տակ,
Ուկրաինան և ԱՄՆ-ը համատեղ կկառավարեն հիմնադրամը, և կողմերից ոչ մեկը վճռորոշ ձայն չի ունենա,
Գործարքը չի նախատեսում փոփոխություններ մասնավորեցման գործընթացներում կամ պետական ընկերությունների կառավարման մեջ, որոնք կշարունակեն պատկանել Ուկրաինային,
Համաձայնագրում չի նշվում ԱՄՆ-ի նկատմամբ Ուկրաինայի պարտքային պարտավորությունների մասին,
Հիմնադրամը համալրվելու է բացառապես կարևորագույն նյութերի, նավթի և գազի ոլորտում նախագծերի նոր լիցենզիաներից ստացված եկամուտներով,
Հիմնադրամի եկամուտներն ու ներդրումները չեն հարկվի ոչ ԱՄՆ-ում, ոչ Ուկրաինայում,
ԱՄՆ-ը կօգնի Ուկրաինային ներդրումներ և տեխնոլոգիաներ ներգրավել ԱՄՆ-ի, ԵՄ-ի և այլ երկրների հիմնադրամներից և ընկերություններից:
Նախարարի խոսքով, ակնկալվում է, որ առաջին 10 տարում հիմնադրամի եկամուտները չեն բաշխվի: Ուկրաինայում հնարավոր կլինի միայն ներդրումներ կատարել նոր նախագծերում կամ վերականգնել երկիրը։
«Այդ պայմանները հետագայում կքննարկվեն»,- գրել է Սվիրիդենկոն «Ֆեյսբուք»-ում՝ հավելելով, որ համաձայնագիրը պետք է վավերացվի Ուկրաինայի Գերագույն Ռադայի կողմից։
Եթե առավել պարզ բացատրենք, ուկրաինա-ամերիկյան համաձայնագիրը նախատեսում է հատուկ հիմնադրամի ստեղծում, որը կկառավարի եկամուտները Ուկրաինայում բնական ռեսուրսների որոշակի տեսակների, ենթակառուցվածքային օբյեկտների և որոշ այլ ակտիվների օգտագործումից։
Ինչպես հետևում է նախագծի տեքստից, ԱՄՆ-ի կողմից Ուկրաինային տրամադրված ռազմական օգնությունը մինչև համաձայնագրի կնքումը չի համարվում ամերիկյան կողմի ներդրում։ Սակայն համաձայնագրի ստորագրումից հետո ԱՄՆ-ի ցանկացած օգնություն կհամարվի նրանց ներդրումը հիմնադրամին: Այս պայմանը՝ արդեն ուղարկված օգնությունը որպես «պարտք» չհամարելը, հիմնարար էր Կիևի համար։ ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը բազմիցս հայտարարել է, որ Վաշինգտոնը ցանկանում է «վերադարձնել գումարը» Ուկրաինային տրամադրված զենքի համար՝ հանքանյութերի արդյունահանումից ապագա եկամուտների տեսքով։
ԱՄՆ-ը նախապատվություններ է ստանում Ուկրաինայի բնական պաշարների զարգացման վերաբերյալ նոր համաձայնագրեր կնքելիս։ Այնուամենայնիվ, պայմանագիրը Վաշինգտոնին ավտոմատ իրավունք չի տալիս Ուկրաինայի հանքային հարստությունից կամ գոյություն ունեցող ենթակառուցվածքներից ստացված հասույթից մասնաբաժին ստանալու համար:
Ինչպես ապրիլի 30-ին ասել է Ուկրաինայի վարչապետ Դենիս Շմիգալը, ընդերքի համաձայնագիրը լինելու է «բացարձակ գործընկերային», ներդրումային հիմնադրամը կունենա 50/50 մասնաբաժին կառավարման և ֆինանսավորման մեջ։ Ուկրաինան վերահսկողություն է պահպանում բոլոր ռեսուրսների, ընդերքի և ենթակառուցվածքների նկատմամբ, և ներդրումները կկատարվեն միայն նոր հանքային լիցենզիաների միջոցով:
Հիմնադրամը պետք է ներդրումներ կատարի Ուկրաինայի զարգացման համար 10 տարվա ընթացքում։ Դա կարող է լինել կա՛մ կապիտալ ներդրումներ, կա՛մ ուկրաինական ապրանքների գնում կամ վճար:
Համաձայնագիրը, ըստ Շմիգալի, ոչ մի կերպ չի խանգարի Ուկրաինայի անդամակցությանը Եվրամիությանը։
Ապրիլի 18-ին Կիևը և Վաշինգտոնը ստորագրել էին հանքային ռեսուրսների վերաբերյալ գործարք կնքելու մտադրության մասին հուշագիր, որում պայմանավորվել էին արագացնել համաձայնագրի վրա աշխատանքը։ Մեկ էջանոց փաստաթղթում ընդգծվում էր, որ Վաշինգտոնը Կիևին «զգալի ֆինանսական և նյութական աջակցություն» է տրամադրել 2022 թվականին Ուկրաինայում լայնածավալ ռազմական գործողությունների մեկնարկից ի վեր, որ կողմերը ցանկանում են կայուն խաղաղություն Ուկրաինայում և ԱՄՆ-ուկրաինական ավելի ամուր գործընկերություն, և որ նրանք մտադիր են ստեղծել վերակառուցման ներդրումային հիմնադրամ՝ որպես այդ գործընկերության մաս:
Հուշագրի համաձայն՝ բանակցող թիմերը պետք է ավարտեին գործարքի շուրջ աշխատանքը մինչև ապրիլի 26-ը, որպեսզի այն «հնարավորինս շուտ» ստորագրեին։
Համաձայնագրի մշակումը մինչ այդ երկար ու վիճելի էր
Դեռևս 2024 թվականի հունիսին հանրապետական ազդեցիկ սենատոր Լինդսի Գրեհեմը սկսեց հրապարակայնորեն խոսել Արևմուտքի համար Ուկրաինայի հանքային պաշարների կարևորության մասին: Նա հայտարարել էր ԱՄՆ-ի հետ համատեղ դրանց արտադրության հնարավորության մասին։
«Ուկրաինացիները նստած են 10-12 տրիլիոն դոլարի կարևոր օգտակար հանածոների վրա: Նրանք կարող են լինել ամենահարուստ երկիրը ամբողջ Եվրոպայում: Եվ Պուտինը ցանկանում է կիսել այդ ակտիվները Չինաստանի հետ: Եթե մենք հիմա օգնենք Ուկրաինային, նրանք կարող են դառնալ լավագույն բիզնես գործընկերը», — նշել էր սենատորը:
Ավելի ուշ այս գաղափարն ընդունեց Ուկրաինայի նախագահ Վլադիմիր Զելենսկին։ 2024 թվականի սեպտեմբերին, այն ժամանակվա նախագահի թեկնածու Դոնալդ Թրամփի հետ հանդիպման ժամանակ, հենց ուկրաինացի առաջնորդն առաջարկեց, որ Միացյալ Նահանգները տնտեսական բաժնետոմս ստանա Ուկրաինայի բնական պաշարներում և կարևոր օգտակար հանածոներում: Սա պետք է դառնար նոր տնտեսական գործընկերության ձևավորման ելակետ։
Հոկտեմբերին Զելենսկին Բրյուսելում Եվրախորհրդի նիստում ներկայացրեց «հաղթանակի ծրագիր», որում խոսվում էր նաև Ուկրաինայում առկա կարևոր ռեսուրսների՝ ներառյալ ուրան, տիտանի, գրաֆիտի և լիթիումի համատեղ օգտագործման հնարավոր համաձայնագրի մասին: Նախագահը դրանց արժեքը գնահատել է տրիլիոն դոլար:
Ուկրաինայի նախագահը ԱՄՆ-ին, ԵՄ-ին և մյուս դաշնակիցներին առաջարկել էր հատուկ համաձայնագիր կնքել, որը նախատեսում է այդ ռեսուրսների համատեղ պաշտպանությունը, ներդրումները և օգտագործումը։
Ուկրաինական ռեսուրսների նկատմամբ համատեղ վերահսկողության գաղափարը արդիական դարձավ հունվարի վերջին ԱՄՆ նոր նախագահ Դոնալդ Թրամփի երդմնակալությունից հետո։ Այնուամենայնիվ, նա այլ կերպ մեկնաբանեց Զելենսկու առաջարկները։
Ամերիկյան նախագահի վարկածով, ուկրաինական օգտակար հանածոներից ստացված եկամուտը պետք է լինի ԱՄՆ-ի համար արդեն իսկ տրամադրված ռազմական օգնության փոխհատուցումը։
Փետրվարի 12-ին նման համաձայնագրի առաջին տարբերակով Կիև էր ժամանել ԱՄՆ ֆինանսների նախարար Սքոթ Բեսենտը։ Սակայն ուկրաինական իշխանությունները հրաժարվել են ստորագրել այս փաստաթուղթը և այն վերադարձրել սեփական առաջարկներով։ Մասնավորապես, ԱՄՆ-ի կողմից անվտանգության երաշխիքների բացակայության պատճառով։
«Ես հարգում եմ Միացյալ Նահանգներին, և այդ իսկ պատճառով ես ասացի ԱՄՆ ֆինանսների նախարարին, որ այս փաստաթուղթը պատրաստ չէ», — նշել է Զելենսկին։
Ըստ լրատվամիջոցների՝ համաձայնագրի առաջին տարբերակը ենթադրում էր, որ Ուկրաինան և ԱՄՆ-ը կստեղծեն համատեղ հիմնադրամ, որում կներդրվեն ընդերքի ռեսուրսների զարգացման իրավունքները։ Հանքարդյունաբերությունից ստացված եկամուտը պետք է բաշխվեր հավասարաչափ՝ 50/50։
Սակայն ավելի ուշ Սպիտակ տունը թարմացրեց իր պայմանները և ավելի կոշտացրեց դրանք: ԱՄՆ-ն ցանկանում էր ապահովել հիմնադրամի սեփականության 100%-ը, իսկ Ուկրաինան պետք է ներդրեր դրա արժեքի երկու երրորդը ապագա արտադրական եկամուտներից: Եվս մեկ երրորդը հաշվվել է որպես Ամերիկայի կողմից արդեն իսկ տրամադրված ռազմական օգնություն։
Ուկրաինայում դիտորդներն այս առաջարկն անվանեցին ստրկական, իսկ արևմտյան լրատվամիջոցներն այն նույնիսկ համեմատեցին առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո պարտվածներին պարտադրված փոխհատուցման համաձայնագրերի հետ։
Փետրվարի 20-ին Axios-ը հայտնել էր, որ Թրամփի վարչակազմը Ուկրաինային տրամադրել է հանքանյութերի մասին համաձայնագրի «բարելավված» նախագիծ։ «Վերջինս զգալի բարելավումների է ենթարկվել և այժմ համահունչ է Ուկրաինայի օրենսդրությանը», — ասել է հրատարակության աղբյուրը։
Կիևում սկսվեցին նոր առաջարկների վրա աշխատանքը, և շուտով ուկրաինական և ամերիկյան կողմերին հաջողվեց համաձայնության գալ փոխզիջումային փաստաթղթի շուրջ, որն իրականում ապագայում պարտադիր համաձայնագիր մշակելու և հաստատելու մտադրության հռչակագիր էր։
Այս հռչակագիրը սահմանեց այն հիմնական դրույթները, որոնք պետք է ներառվեին մեծ համաձայնագրում։ Զելենսկին ընդգծել էր, որ այս շրջանակային համաձայնագիրը խորհրդարանի կողմից վավերացում չի պահանջում։
«Դա չի պարունակում անվտանգության բոլոր երաշխիքները, որոնք ցանկանում էր տեսնել Ուկրաինան, բայց ես ուզում էի, որ երաշխիքների վերաբերյալ գոնե առաջարկ շրջանակային համաձայնագրում լինի, և դա շրջանակային համաձայնագրում է», — ընդգծել էր Ուկրաինայի նախագահը։
Փետրվարի 26-ին համաձայնագրի նախագիծը հավանության է արժանացել Ուկրաինայի կառավարության կողմից, իսկ հաջորդ օրը Վաշինգտոնում հայտարարվել է դրա հաստատման մասին։
Փետրվարի 28-ին Վլադիմիր Զելենսկին և մեծ պատվիրակությունը հատուկ ժամանել են Միացյալ Նահանգներ՝ պաշտոնյաների համար՝ հանդիսավոր կերպով ստորագրելու շրջանակային համաձայնագիրը։ Թվում էր, թե ամեն ինչ ընթանում էր հնարավորինս լավ, և երկար վեճերը հետևում էին, սակայն Զելենսկին Սպիտակ տանը Թրամփի և ԱՄՆ փոխնախագահ Ջեյ Դի Վենսի հետ զրույցի ժամանակ վեճ էր սկսվել։
Նրանք տեսախցիկների առաջ բարձր տոներով վիճեցին խաղաղ գործընթացի տարբեր տեսլականների, Պուտինի նկատմամբ վերաբերմունքի և նույնիսկ Զելենսկու կոստյում չունենալու մասին: Վեճը, որը հեռարձակվել էր ուղիղ եթերում:
Համաձայնագրի ստորագրումը ձախողվեց, և ուկրաինական պատվիրակությանը խնդրեցին լքել Սպիտակ տունը։ Լրատվամիջոցները գրում էին ամբողջական աղետի մասին, իսկ սենատոր Լինդսի Գրեհեմը, որը նախկինում հայտնի էր որպես Ուկրաինայի մոլի կողմնակից, ասաց, որ Զելենսկին պետք է «կամ հրաժարական տա, կամ ուղարկի մեկին, ում հետ կարող են գործ ունենալ»:
Այս իրավիճակին հաջորդեցին Զելենսկիի հանդիպումները Եվրոպացի առաջնորդների հետ, բանակցությունները Սաուդյան Արաբիայում, հրթիռային մի շարք հարվածների Կիևի կարևոր ենթակառուցվածքների վրա, զոհեր ու վիրավորներ, նոր խոստումներ ու առաջարկներ:
Մարտի 23-ին ԱՄՆ իշխանությունները Կիևին են հանձնել Ուկրաինայի և ԱՄՆ-ի միջև հանքային ռեսուրսների վերաբերյալ նոր համաձայնագրի նախագիծը:
Ապրիլի 1-ին Ուկրաինայի արտաքին գործերի նախարար Անդրեյ Սիբիգան հայտարարել է, որ Կիևն աշխատում է, որպեսզի Վաշինգտոնի հետ համաձայնագիրը փոխադարձաբար համապատասխանի երկու երկրների շահերին։
Ապրիլի 16-ին Bloomberg-ը հայտնել էր, որ ԱՄՆ-ը մեղմացրել է գործարքի պայմանները՝ զգալիորեն նվազեցնելով Կիևին նախկինում տրամադրված օգնության գնահատականը, որը Ուկրաինան պետք է վերադարձնի ԱՄՆ՝ ռեսուրսների հաշվին։
Եթե նախկինում Սպիտակ տունը պահանջում էր 300 միլիարդ դոլար, ապա այժմ խոսում են 100 միլիարդի մասին, գրել էր Bloomberg-ը։
Ապրիլի 26-ին Թրամփն ու Զելենսկին դեմ առ դեմ հանդիպում են ունեցել. առաջնորդները բախվել են միմյանց Հռոմի պապ Ֆրանցիսկոսի հուղարկավորության համար Վատիկան ժամանելուն պես և առանձնազրույց ունեցել հենց Սուրբ Պետրոսի տաճար։
Ըստ Axios-ի՝ Զելենսկին կոչ է արել ԱՄՆ նախագահին ավելի կոշտ դիրքորոշում ընդունել Վլադիմիր Պուտինի նկատմամբ 15 րոպեանոց հանդիպման ժամանակ, որից հետո Թրամփը փաստացի քննադատել է ՌԴ նախագահին Կիևի վրա կատարված զանգվածային հարձակման համար։
Թրամփը, ինչպես գրել է Axios-ը, ճնշում է գործադրել Զելենսկու վրա, որպեսզի որքան հնարավոր է շուտ ստորագրվի հազվագյուտ մետաղների մասին համաձայնագիրը։
Ապրիլի 30-ին Ուկրաինայի վարչապետ Դենիս Շմիգալը հայտարարեց, որ համաձայնագիրը կստորագրվի 24 ժամվա ընթացքում և այդպես էլ եղավ:
