Ձիթողցոնց տուն-թանգարանում այցելուներին ներկայացվող ցուցանմուշների շարքում կարելի է հանդիպել օպերային երգիչ Վահրամ Թադեւոսյանի «Երեկոյան Գյումրի» կտավը: Այն Գյումրու թանգարանում է 2017 թվականից: Թանգարանի տնօրեն Սոնա Հարությունյանի խոսքով՝ Թադեւոսյանի կտավը ժամանակավորապես է պահվում թանգարանում, նվիրատվության կամ գնման ենթակա չէ:
Գյումրիում մեզ պատմեցին, որ միջազգային մրցույթների դափնեկիր, օպերային երգիչ, տենոր Վահրամ Թադեւոսյանը, նույն ինքը Վաննո Թադեոն, Հայաստանում է: Ավելին՝ այնտեղ տարածված տեղեկությունների համաձայն՝ 1995 թվականից Իսպանիա արտագաղթած երգիչը հիմնական բնակություն է հաստատել Գյումրիում: «Հայկական ժամանակ»-ը զրուցել է Վահրամ Թադեւոսյանի հետ: Պարզվում է՝ երգչի հիմնական բնակության վայրը շարունակում է մնալ Իսպանիան, պարզապես Հայաստան եւ Գյումրի այցելություններն են ավելի հաճախակի դարձել:
— Պարոն Թադեւոսյան, տեղեկություններ ունեինք, որ վերադարձել եք Հայաստան եւ մշտական բնակություն եք հաստատել Գյումրիում: Փաստորեն, դա այդպես չէ, եւ 20 տարուց ավելի է՝ ապրում եք դրսում: Տարիներ առաջ ի՞նչն էր պատճառ դարձել արտագաղթի:
— Գյումրի գնում գալիս եմ, բայց այստեղ չեմ ապրում: Հիմնականում Իսպանիայում եմ ապրում, բայց անընդհատ շրջագայությունների մեջ եմ: Ելույթներով հիմա Իտալիայում եւ Մոսկվայում եմ շատ լինում: Իմ բնակության վայրն այնքան անկայուն է: Ընտանիքս է Գյումրիում, կինս այստեղ է: Տարիներ առաջ ինձ Կարեն Դեմիրճյանն ու կաթողիկոսը ֆինանսավորեցին, եւ ես մեկնեցի Իսպանիա: «Երիտասարդ ձայներ»-ի մրցույթում հաղթեցի, հրավեր ստացա եվրոպական ամենահզոր մրցույթներից մեկից: Իմ մնալն այնտեղ պարզապես անհրաժեշտ էր, որովհետեւ ակադեմիա էր սպասվում, այնտեղ կապեր կային, որոնք ինձ պահեցին, եւ ես մնացի:
— Եթե չեմ սխալվում, Հայաստանում վերջին անգամ 2014 թվականին եք մենահամերգ ունեցել: Մոտ ապագայում չե՞ք պլանավորում համերգ:
— 2018 թվականին էի նախատեսել, բայց չստացվեց: Մի փոքր առողջական խնդիրներ ունեի: Հիմա էլ դրսում այնքան շատ եմ լինում, որ չեմ հասցնում: Հիմա ավելի է շատանալու իմ ելույթները:
— Գրեթե 10 տարի առաջ ձեր հարցազրույցներից մեկում նշել էիք, որ Հայաստանը դասական երաժշտության պրոպագանդայի լուրջ խնդիր ունի, դրա հետ մեկտեղ շեշտել էիք, որ որակյալ ձայնի պակաս կա մեզ մոտ: Տարիներ անց դուք էլի նույն կարծիքի՞ն եք:
— Եթե ասեմ, որ փոփոխություն եմ տեսնում, սուտ կխոսեմ: Այդ փոփ երաժշտությունն այնքան է այստեղ պրոպագանդվում, որ այն արվեստը, որը մեզ պետք է, չկա: Պրոպագանդվում են ռաբիսը եւ ռեպային ժանրերը: Որակյալ ձայնի առումով կարող եմ ասել, որ կան: Կան, ուղղակի դպրոց չունենք: Համաշխարհային մակարդակի, հերոյիկ ձայն ես չեմ հանդիպել: Այստեղ ով որ զգում է իրենից բան է ներկայացնում, հեռանում է՝ դրսում կայանալու համար:
— 90-ականներից հետո երբ գալիս եք այստեղ, ի՞նչն է ակներեւ: Եթե համեմատեք դրսի հետ, առաջին հայացքից ի՞նչ տարբերություն եք զգում:
— Կարգ ու կանոնի բացակայություն կա այստեղ: Դրսում կապ չունի՝ ով ով է. օրենքը գործում է բոլորի համար, դա դեռ չկա այստեղ: Անտերության թողած բաներ շատ կան, սա առաջին հերթին՝ Եվրոպայի հետ համեմատած: Շատ պրիմիտիվ բաներ կան, որ պետք է ուշադրություն դարձնել, խստացնել որոշ օրենքներ, որովհետեւ այս բարձիթողի վիճակից անմեղ ժողովուրդն է տուժում: Օդանավակայանից սկսվում են թերությունները. վայրէջքից հետո բարեւում են, ու… բարի գալուստ խնդիրներ: Լավ չեն կազմակերպում, որպեսզի դրսից եկողը մուտք ստանա, ավելորդ ստուգումները, որոնք ոչ բոլորի դեպքում են գործում, մեկին ճանաչում են՝ միանգամից բաց են թողնում, չեն ճանաչում՝ ձգձգում են: Շատ էժան, ասիական մթնոլորտ է տիրում, այդտեղից սկսում է հիասթափությունը մինչեւ մտնում ես քաղաք: Հետո ճանապարհները, կենցաղային վայրերը, մի խոսքով, դեռ շատ խնդիրներ կան լուծելու, որովհետեւ շատ բաներ են անօրեն ու լքված: Գիշերով ճանապարհ գնալն էլ այստեղ շատ տեղերում մեծ խնդիր է՝ փոսերով, առանց բավարար լուսավորության եւ ճանապարհային նշանների: Մեքենաներ են ջարդվում, շուռ գալիս: Դրսից մեր հայերը, այստեղ գալով, երաշխիք չունեն, որ անվնաս մի տեղից մի ուրիշ տեղ կհասնեն: Օրինակ՝ ես Արթիկից մինչեւ Գյումրի հասա՝ մեծ ջանքեր պահանջվեց: Նախկինում, բնականաբար, ավելի վատ էր, հետո մի կարճ ընթացք վերափոխվեց, բայց նորից կրկնվում է:
— Այսինքն՝ կարելի է ենթադրել, որ ձեր աչքին ոչինչ դրականորեն չի՞ փոխվել: Իշխանափոխությունից հետո է՞լ են ձեր տպավորությունները նույնը:
— Փոփոխություններ տեսել եմ, բայց դեռ բավարար ժամանակ չի անցել: Զգացվում է փոփոխությունների այդ համակարգը, որը, արդարորեն, կարող է դրական տեղաշարժ անել, բայց շատ շուտ է գնահատական տալու համար: Պետք է բարետես լինել, եւ փառք տալ Աստծուն:
— Իսկ արվեստի բնագավառում Հայաստանը դրսում մրցունա՞կ է:
— Ինչպես որ տնտեսության բնագավառում են թերությունները շատ, այնպես էլ՝ արվեստի: Այստեղ ասպարեզ չկա՝ մեծ արվեստագետին պրոպագանդելու: Այստեղ ամեն ինչ թայֆաների վրա է: Դա կա, ու այսքան արագ չի վերանա: Որտեղ հայը մտնում է, այնտեղ թայֆա է գոյանում: Կան մատների վրա հաշված մի քանի ազնվական մարդիկ, որոնք պայքարում են դրա դեմ: Ես մի բան եմ նկատել, ցավոք սրտի, որ այսօր բարձրաճաշակ արվեստը Հայաստանի համար չէ, դա հայերին պետք չէ: Անգամ արտիստի անունը երեք օրից կարող են մոռանալ, իսկ այ ռաբիսներինը մի հատ կլիպով, տատիկի-պապիկի ազգանուններով արդեն ճանաչում են: Այսինքն՝ լուրջ արվեստը այստեղ չի արժեւորվում: Կոմիտասի անունը տալիս են, որպեսզի ասեն, որ ունեցել ենք, բայց ոչ Կոմիտասն է պետք, ոչ էլ նրա կատարողն է պետք: Կոմիտասը պետք է մի քանի անհատների, իսկ հանրության այդ նեղ շրջանակը այդքան ուժ չունի, որ նրան պրոպագանդի: Ցավոք սրտի, այս ամենը չի ղեկավարվում այնտեղից, որտեղից պետք է: Մինչեւ օրս վերեւից ծրագրվածն ազգային մշակույթ չի եղել: Այդպիսով մենք գնալով դադարում ենք լինել անհատ Արմենոիդ տեսակ, քանի որ այստեղ պրոպագանդվում է ոչ հայկական լադերով ճղճիմ ոռնոցները, հային դրսում ընդունում են կա՛մ արաբ, կա՛մ թուրք, կա՛մ էլ՝ եսիմ ինչ: Այսինքն՝ դասում են այդ ցեղատեսակներին:
— Իսկ այս ամենն ինչո՞վ է պայմանավորված, ի՞նչ կարելի է անել այդ ուղղությամբ:
— Նոր սերունդը լուրջ մշակույթի կարոտ է, նրանք չեն սնվում այն աղբյուրից, որը իրենց կրթելու է, ոգեւորություն է տալու՝ ապրելու համար: Եղել է Գյումրիում կամ Երեւանում համերգ եմ ունեցել՝ մարդիկ մոտեցել ասել են՝ մենք ուզում էինք հեռանալ Հայաստանից, բայց հասկացանք, որ արժեք ենք տեսնում, հույս է արթնանում, զգում ենք, որ բռնվելու տեղ ունենք: Ինչպես որ միավորված են պետություն եւ ազգ հասկացությունները, նույնը տարածքն ու ամբոխն են: Որպեսզի երկրի իշխանությունը չկառավարի տարածք ու ամբոխ, այլ ունենա պետություն եւ ազգ, պետք է պրոֆեսիոնալ ազգային մշակույթը վերահսկի: Հիմա դա չի արվում: Պրոֆեսիոնալ արվեստագետն այստեղ պետք չէ: Ժամանակի ընթացքում ես առավել քան համոզվել եմ դրանում, եթե բերում են մեկ ռաբիսի, կամ դիսկոտեկային էժան մեկի ու դրանով կարողանում են դեռահասների վրա գումար աշխատել, դա արդեն շատ բանի մասին է խոսում:
— Ձեր բերած փաստարկներից ու մտահոգություններից ելնելով՝ կարելի է ենթադրել, որ այս ամենն է նպաստել ձեր արտագաղթելուն:
— Բնականաբար: Ինչքա՞ն կարելի է դիմադրել, ի վերջո, երկաթից չենք, չէ՞: Ինչքան շատ ես ինֆորմացվում, ինչքան շատ կրթվում, այնքան այստեղ մնալու ցանկությունդ պակասում է: Երբ որ երիտասարդությունն անգամ իր ծագումնաբանությունը չի ճանաչում, դա սարսափելի է: Գնանք, մտնենք մեծ մասի տները ու համոզվենք՝ նորմալ բան չեն լսում ու չեն կարդում: Իրենցը չգիտեն, դրա համար շատ շուտ են շեղվում, ազդեցության տակ ընկնում: Ազնավուրի անուն են տալիս, բայց մտեք տները, ոչ ոք չի լսում, անգամ նրա կատարումները չեն տարբերում: Եթե մարդը կյանքում Կոմիտաս չի լսել կամ Արմենակ Շահմուրադյան չի լսել, ապա նա ինչպե՞ս կարող է արժեւորել Վահրամ Թադեւոսյանիn:
