«Օբյեկտիվ առումներով, իհարկե, հասարակական հատված լինելու էր, որ դեմ էր լինելու սահմանազատման գործընթացին, ըստ էության, նրանք ունեն անհանգստություններ ու մտահոգություններ: Սա ուղղակի, սովորական շարքային մարդկանց անհանգստությունն էր, բայց ակնհայտ է, որ երթի կազմակերպիչներն ամենևին Տավուշի խնդիրը չեն լուծում և դա առաջինը շատ լավ հասկացել են Տավուշում»,- Zarkerak.am-ի հետ զրույցում անդրադառնալով Բագրատ սրբազանի առաջնորդությամբ «Տավուշը հանուն հայրենիքի» շարժմանը՝ ասաց քաղաքագետ Ստյոպա Սաֆարյանը:
Ես բազմաթիվ զրույցներ եմ լսել այն մասին, թե ինչպես է օրեցօր խորացել այդ մարդկանց նկատմամբ անվստահությունը՝ ասաց Սաֆարյանը՝ հավելելով. «Ի սկզբանե, իհարկե` պլանավորել էին, որ հենց առաջին օրվանից տավուշցիներին կամ Տավուշի խնդրով մտահոգված հանրությանը բերեն Երևան: Դրա համար առաջինն այնտեղ գործուղեցին Հրանտ Բագրատյանին, Սեյրան Օհանյանին, նրանք հենց ասել էին, որ ձեր խնդրի լուծումը Երևանում է, իրենց Ոսկեպարից հանեցին, հետո Լևոն Քոչարյանն էր գնացել, ինձ հասան զրույցներ, որ նույնիսկ այն գյուղերում, որտեղ Դաշնակցությունը մի փոքր ավելի ամուր հիմքեր ունի, անգամ այդ գյուղերում տհաճ խոսակցություններ են եղել, իրենք հասկացան, որ չեն կարողանալու տավուշցիներին բերել Երևան: Դրանից հետո գնալով խնդիրները շատացան, այդ թվում՝ և՛ Ոսկեպարում, և՛ Կիրանցում և վերջնահաշվում իրենք հասկացան, որ ո՛չ կարողանում են ազդել, ո՛չ էլ կարողանում են մարդկանց դժգոհությունները, բողոքներն ուղղորդել դեպի իրենց ներքին քաղաքական խնդիրների լուծումը: Ճիշտ են այն գնահատականները, որ Տավուշից երթն աննկատ փախուստ է, հեռացում է, ճիշտ են նաև այն դիտարկումները, որ նրանք ուղղակի անցան այն քային, որն ուզում էին անել հենց ամենասկզբից, այսինքն՝ Երևանում բորբոքել հանրային կրքեր և ստանալ արդյունք»:
Խոսելով մեկնարկած երթի հեռանկարի մասին՝ քաղաքագետը նշեց. «Ես մի փոքր չեմ պատկերացնում, որ 21-րդ դարում հնարավոր է կրոնական լոզունգներով հեղափոխություն անել, առավել ևս այդ հոսանքի սատարողների մոտից այնպիսի չարություն է ժայթքում, որ ես կասկածում եմ՝ այդ չարության պարագայում դրան միացողներ կլինեն: Արդեն ակնհայտ է դարձել, որ այդ երթին միանում են նախկին իշխանությունները, այսինքն՝ օրակարգը բավականին ակնհայտ է դառնում»:
Մեր այն հարցին, թե, սա արդյոք հեղաշրջման փորձ է՝ Ստյոպա Սաֆարյանն ասաց. «Մտադրությունների առումով ոչինչ չպետք է բացառել, որովհետև տեսնելով հասարակության տրամադրությունները, իսկ ավելի ստույգ նրանց անհաղորդ լինելն ու անվստահությունն այդ ամենին, ես կարծում եմ, որ իրենց վերջին տարբերակը, ինչպես նախկինում, այնպես էլ այժմ՝ մնում է դա: Իրենք շատ լավ հասկանում են, որ հանրային աջակցություն որպես այդպիսին չկա, իրենք հասկանում են, որ ծրագիր չունեն, ի վերջո` ով կարող է ասել՝ ինչ են ուզում իրենք: Իրենք ասում են սահման չպետք է ունենանք, սահման չպետք է գծվի, չեն ասում օրինակ՝ մենք կարող ենք ավելի լավ սահման գծել, մենք ավելի լավ քարտեզ ունենք, մենք ավելի լավ մոտեցումներ ունենք, մեր ասածը Տավուշի գյուղերի համար ստեղծելու է անվտանգության գոտիներ և այլն, չես հասկանում՝ ինչ են ուզում, չես հասկանում, որովհետև իրականում առաջին իսկ օրից իրենք այդ ուղղությամբ չեն էլ մտածել, իրենք եթե ծրագիր ունենային, թե որն է սահմանազատման այլընտրանքը, այդ պարագայում` միգուցե այդ մասին խոսեինք:
Մեկ ամիս է անցել և իշխանության լուծմանը որևէ այլ լուծում չեն առաջարկել, ուղղակի ասում են` հայրենիքն ավարտվում է այնտեղ, որտեղ կանգնած է հայ զինվորը, ներեցեք՝ այդ նույն կոնցեպտով Ադրբեջանն է առաջնորդվում: Մտածում են՝ այս իրավիճակում մարդիկ ռացիոնալության դաշտում ուղղակի պետք է տուրք տան Աստծուն, կրոնին և այլ հանգամանքներին և միանան մի բանի, որը որևէ օրակարգ, որևէ առաջարկ չունի՝ չի լինի»:
Սաֆարյանի խոսքով՝ երթի կազմակերպիչները մանիպուլացնում են հասարակությանը. «Երեկ Տավուշից հետ վերադառնալիս ընկանք խցանման մեջ, այդ խցանման մեջ ուղիղ կես ժամ շատ ցածր արագությամբ գնացել ենք, սկզբից թվաց ինչ-որ վթարի հետևանք է, հետո շատ արագ հասկացանք, որ երթն է առաջ շարժվում: Շուրջ մեկ ժամ այդ շարժման մեջ էինք, ճանապարհը փակել էին մի քանի տասնյակ մարդիկ, որոնք քայլելով գնում էին և երբ համբերությունը սպառվեց, հետ շրջվեցինք ու ուրիշ ճանապարհով գնացինք: Մեկ ժամ անց տեսնում ենք, որ այդ մարդիկ և իրենց լրատվամիջոցները ներկայացնում են, թե հազարավոր ավտոմեքենաներ հետևում են Բագրատ սրբազանին, հետո համացանցում տեսնում ենք հինգ-վեց գրառում՝ մարդիկ զարմացած են, թե ինչպես կարելի է արհեստականորեն ստեղծված խցանումը ներկայացնել որպես երթի բազմամարդություն: Այսպիսի մալիպուլյացիաներով ժողովրդին չես խաբի, նման կեղծիքներով բազմամարդության խնդիր չես լուծի: Ամենավտանգավորը հետևյալն է, եթե մի քանի եկեղեցական արդեն բացահայտ հայտարարել է, որ իրենք կարող են Սահմանադրությանը դեմ գնալ և զբաղվել քաղաքականությամբ, ապա հարց է՝ ամբողջ եկեղեցին իրեն այս վտանգավոր վիճակում դնելու է, թե՞ ոչ:
Եկեղեցին քաղաքական գործընթացի կողմ չի կարող լինել, եթե նույն եկեղեցականներն իրենց համազգեստները հանեն և հայտարարեն, որ քաղաքականությամբ են զբաղվում, խնդիր չի լինի, բայց եկեղեցին քաղաքական գործընթացի սուբյեկտ չի կարող լինել: Իշխանությունն էլ է գիտակցում իրավիճակի զգայունությունը, բայց հավատացեք, եթե որևէ երկրում նման խնդիր լինի, ուղղակի գործեր կհարուցվեն, որովհետև նման իրավասություն եկեղեցին չունի, եկեղեցականները դուրս են եկել իրենց կառույցի կանոնադրական նպատակներից: Երբ Բագրատ Սրբազանը հայտարարում է, որ Վեհափառն էլ է իրենց հետ, սա հասկանում եք՝ ինչքան վտանգավոր հայտարարություն է: Շատ կարևոր է, թե Վեհափառն ինչ է պատասխանել, կա՛մ պետք է հաստատի, որ այո, եկեղեցին դուրս է եկել իր սահմանադրական առաքելությունից, կա՛մ պետք է ուղղակի հրաժարվի»:
Թե, որքան կշարունակվի այս երթը և արդյոք մարդիկ կմիանան՝ Սաֆարյանը նշեց. «Այս երթին միացողները նախկին իշխանություններից են, այդ շրջանակներն ունեն ռեսուրսներ, և նրանք անցած չորս-հինգ տարիներին արդեն ցույց են տվել, որ կարող են մի քանի հազար մարդ հավաքել փողոցում: Ենթադրենք՝ հիմա էլ հավաքեցին, տապալելո՞ւ են ընտրություններով ձևավորված իշխանություններին, պահանջելո՞ւ են նոր ընտրություններ, հո երկիրը մանկապարտեզ չի, որ երբ դուրս գաս փողոց, ասես՝ պահանջում եմ արտահերթ ընտրություններ, ի՞նչ է պահանջելու: Ենթադրենք՝ 10-12 հազար մարդ հավաքեցին, իրենց մաքսիմումը մենք տեսել ենք անցած չորս տարիներին, և ի՞նչ: Ես մի բան գիտեմ՝ և՛ Ռուսաստանն է շահագրգռված սահմանազատման կասեցումով և Ադրբեջանը, ստացվում է ինչ՝ եկեղեցի՞ն էլ․ ինչո՞ւ են այդպես համընկել Ալիևի և երթի քաղաքական օրակարգի պահանջներն ու ցանկությունները»:
Հարցին, թե երկրի ներսում հնարավո՞ր են ցնցումներ՝ մեր զրուցակիցը նշեց. «Դատելով հանրության անտարբերությունից ու անհաղորդությունից իրենց քաղաքական օրակարգի հանդեպ, այս պահի դրությամբ՝ ոչ, վաղը՝ չեմ կարող ասել: Իհարկե, երկրում ինչ-որ բաներ կդանդաղեն, եթե նորից սկսվի անվերջ հանրահավաքների շարք և այլն, տեսել ենք այդ ամենը: Իհարկե, նման իրավիճակը կազդի շատ խնդիրների լուծման վրա, պարզ է, երբ դու ունես որոշակի կոնկրետ թվով խնդիրներ, դրանց գումարվում են մի շարք այլ խնդիրներ, որոնք ստիպում են պահել և՛ օրինականությունը, և՛ ներքին անվտանգությունը, և՛ նաև իշխանությունը, իհարկե, դրանով խնդիրների լուծումը տուժելու է: Ընդհանուր առմամբ, ես մտածում եմ, որ շարժումն ապագա չունի»:
Ցանկացած շարժման մեջ միշտ լինում են իրենց պայքարին հավատացող ազնիվ մարդիկ, բայց շարժման ղեկավարության օրակարգն ազնիվ բողոքի, ցանկությունների և այլնի մասին չի, դա հստակ տեսանելի է: Տավուշում իրենց փրկության շարժումը շատ առումներով շատ անպատասխան հարցեր է բերում, ընդգծում է Սաֆարյանը․
«Տավուշցին տեսել է, որ կարելի է և պետք է ուրիշ բան անել, բայց արվել է ուրիշ բան, դրա համար եմ ասում, որ այդ մարդիկ, որոնք նույնիսկ օբյեկտիվորեն դեմ են սահմանազատմանը և դրա վտանգներն ավելի մեծ են համարում, քան ներկայացվում է, այդ մարդիկ ի վերջո հարց են տալիս, սա ինչու այսպես արվեց և ոչ այնպես: Իշխանափոխություն պահանջում են՝ դա օրենքով արգելված չի, բայց երբ այդ մարդիկ էլ տեսնեն, որ իրենց խաբում են, կեղծիքը մատուցվում է ճշմարտության փոխարեն՝ իրենք էլ մի օր կհասկանան, որ անելիք չունեն»:
Անդրադառնալով նաև հնչող պատերազմի կոչերին՝ Սաֆարյանն ասաց. «Ես, միգուցե՝ համաձայն եմ, որ այս իրավիճակին այլընտրանք չառաջարկելը վաղ թե ուշ տանելու է պատերազմի, հետևաբար՝ հարց է ծագում, այդ մարդիկ, որոնք գնացին Կիրանցում, Նոյեմբերյանում նկարվելու՝ կռվելո՞ւ են, իհարկե՝ ոչ, էլի լայվեր են անելու, մենք նույնը տեսել ենք 44-օրյա պատերազմի ժամանակ, բացի ծնկներին տալուց ու լայվ անելուց, ուրիշ բան արե՞լ են, այդ մարդիկ արդեն Տավուշում են, նրանք որևէ բան չեն առաջարկում պատերազմի ռիսկը կառավարելու համար: Իշխանությունն ասում է, որ դա է անում, որպեսզի նվազեցնի պատերազմի ռիսկը, մյուսը ոչինչ չի անում ու ուզում է կասեցնել պրոցեսը․ բայց իրենք գալո՞ւ են պատերազմի դաշտ՝ ես բացի լայվ անելն ու ստատուս գրելը՝ ուրիշ բան չեմ տեսել»:
