«Պապ ջան, խնդրում եմ, անպայման գնա մեր եկեղեցի, մոմ վառիր, թանկ ջան»,- խնդրում է Սեդրակը նամակի վերջում. BBC-ի անդրադարձը

Պատերազմը Լեռնային Ղարաբաղում ավարտված է, բայց մի քանի տասնյակ կամ նույնիսկ հարյուրավոր մարդիկ (հստակ թիվ հայտնի չէ) ու հայ զինծառայողներ ամիսներ շարունակ գտնվում են Բաքվում, ճաղերի հետևում: Նրանք տուն ուղարկվող նամակներում գրում են, որ իրենց մոտ ամեն ինչ կարգին է, բայց նրանք, ովքեր բախտ են ունեցել վերադառնալ, խոսում են անընդհատ ծեծի և անմարդկային վերաբերմունքի մասին: Զինվորականների հարազատները խնդրում են միայն մեկ բան`վերադարձնել իրենց ամուսիններին, որդիներին և եղբայրներին իրենց հայրենիք: Բայց իրավիճակը հստակ չէ. Ադրբեջանում ձերբակալվածները չեն համարվում ռազմագերիներ: Նրանց մեղադրելով զինադադարի պայմանագրի ստորագրումից հետո իբր կատարած տարբեր հանցագործությունների մեջ, ամեն օր դատում են:

BBC-ի ռուսական ծառայությունը ծավալուն հոդվածով անդրադարձել է հայրենիք վերադարձած ու գերության մեջ դեռևս գտնվող ռազմագերիներին ու նրանց պամություններին: Անդրադարձը հատվածաբար ներկայացնում ենք ստորև: Այսօրվա անդրադարձում՝ առաջին մասը:

«Ողջույն, իմ սիրելի ու թանկ ընտանիք: Ես նամակներ ստացա և շատ ուրախ էի, որ ձեզ հետ ամեն ինչ կարգին է: Ես լավ եմ, սիրելիներս: Պապա ջան, թանկս, դուխդ մի գցի: Ձեր որդին լավ է զգում: Հոգ տարեք ձեր մասին, զգույշ եղեք ձեր առողջության համար: Մամ ջան, իմ սիրելի, թանկագին մամ, պահպանիր քեզ, մի վայրկյան անգամ չհուսահատվես ու շատ մի անհանգստացիր»:

A4 թերթիկի վրա կոկիկ նամակը հայերենով գրված է 2021 թվականի մայիսի 25-ին: Ուղարկող — Սեդրակ Սողոմոնյան: «Փոստային հասցե» և «Հեռախոս» դաշտերը դատարկ են. Ուղարկողը ճաղերի հետևում է: Ստացող՝ Սամվել Սողոմոնյան:

Ծրարի վերին մասում դրոշմ է դրված ու ռուսերենով ստորագրություն. «Կարմիր խաչ. Ընտանեկան կապերի վերականգնում»:

«Պապ ջան, խնդրում եմ, անպայման գնա մեր եկեղեցի, մոմ վառիր, թանկ ջան»,- խնդրում է Սեդրակը նամակի վերջում:

Նրա մայրը՝ Թերմինեն, ամեն օր է մոմ վառում որդու համար և աղոթք կարդում Գյումրիից 35 կիլոմետր հեռավորության վրա գտնվող փոքրիկ Լանջիկ գյուղի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցում:

26-ամյա Սեդրակ Սողոմոնյանը տանն էր, երբ Հայաստանն ու Ադրբեջանը ստորագրեցին զինադադարի մասին հայտարարությունը: Նա օգնում էր հորը գյուղատնտեսական աշխատանքներում:

«Եվ հետո զանգահարեցին. Անցակետում հերթափոխ էր: Այնտեղ՝ սահմանին, բոլորը նայում են իրենց տարածքին, — ասում է Սեդրակի հայրը՝ Սամվելը, -«Նրանք ուզում էին նաեւ կրտսեր որդուս տանել, բայց ես նամակ գրեցի, որ դա անհնար է, չի կարելի նրանցից երկուսին միաժամանակ տնից տանել: Ես միայն երկու որդի ունեմ, ուրիշը չունեմ: Նրանք թողեցին մեկին ու տարան մեծին»:

Վերջին անգամ հայրն ու որդին հեռախոսով զրուցել են դեկտեմբերի 13-ին, ժամը 16-ի սահմաններում: Սեդրակը ասել է, որ իրեն փոխարինում են, և որ շուտով կվերադառնա տուն: Դրանից հետո կապը խզվել է:

«Արդեն առավոտյան իմացանք, որ գերի է ընկել: Ադրբեջանցիները շրջապատել են նրանց: Ասել են՝ տղերք, զենքերը վայր դրեք և մենք ձեզ կհանձնենք մոտակայքում գտնվող ռուսներին: Բայց տղաներին չեն հանձնել, նրանց խաբել են», — ասում է Սամվել Սողոմոնյանը:

Սեդրակը և մյուս զինվորները տեղակայված էին Լեռնային Ղարաբաղի Հադրութի շրջանի Հին Թաղեր գյուղում: Հեռախոսային կապն այնտեղ հաճախ խափանվում է, տեղանքը դժվարանցանելի է: Պատերազմի ավարտին գյուղը գործնականում հայտնվել էր առաջնագծում:

Պայմանագրի համաձայն, այս տարածքում սահմանազատման նոր գիծը պետք է անցներ փաստացի առաջնագծի երկայնքով, իսկ ռուս խաղաղապահները պետք է մուտք գործեին հայերի կողմից վերահսկվող տարածք: Սակայն համաձայնագրի ստորագրման և հաջորդ մի քանի օրվա ընթացքում բավականին խառնաշփոթ է առաջացել: Ռուս խաղաղապահները իրենց քարտեզների վրա նշել են, որ գյուղը անցել է Ադրբեջանին, և նրանք կանգնած են Հին Թաղերից 15 կիլոմետր հեռավորության վրա: Նույնը մտածում էին ադրբեջանցիները: Հայերը շարունակում էին իրենց զինվորներին հերափոխով տեղակայել գյուղի մերձակայքում:

Ադրբեջանցիները մոտեցել ու զինծառայողների խմբին հայտնել են, որ տարածքն իրենցն է, հայերը չեն համաձայնել:

Ադրբեջանը միջադեպն անվանում է հակաահաբեկչական գործողություն, որն իրականացվել է իր վերահսկողության գոտում:

Դեպքից հետո ռուս խաղաղապահներն արագ շտկել են իրենց քարտեզը. Նրանք իրենց պատասխանատվության գոտում ավելացրել են հենց Խինտագլար գյուղը (Հին Թաղեր):

Այժմ Բաքուն ձերբակալվածներին անվանում է «Հայաստանի քաղաքացիներից բաղկացած զինված խմբի անդամներ»: Արագորեն հարուցելով քրեական գործեր և հետաքննելով, Ադրբեջանի քննիչները որոշել են, որ հայերը «ապօրինի հատել են պետական սահմանը՝ կատարելով պայթյուններ, հրդեհներ և այլ ահաբեկչական գործողություններ»:

BBC- ի այն հարցին, թե Հայաստանի քանի՞ քաղաքացի է ձերբակալվել համանման մեղադրանքներով, Բաքուն չի պատասխանել:

«Թույլ տվեք ձեր ուշադրությունը հրավիրել այն փաստի վրա, որ հայկական կողմը դեռ չի կատարում իր պարտավորությունները միջազգային մարդասիրական իրավունքով, ինչպես նաև իր պարտավորությունները եռակողմ հայտարարություններով ամրագրված»,-ասել էԱդրբեջանի ԱԳՆ պաշտոնական ներկայացուցիչ Լեյլա Աբդուլլաևան: Նա նկատի ունի այն փաստը, որ Հայաստանը Բաքվին չի տրամադրել ականապատ դաշտերի քարտեզներ Ադրբեջանին անցած տարածքներում:

Սեդրակի և նրա ծառայակիցների պատմությունը եզակի չէ:

«Խնդիրն այն է, որ մենք չգիտենք, թե քանի ռազմագերիներ կան Ադրբեջանում: Ոչ ոք չգիտի ստույգ թվերը: Իմ անձնական հաշվարկներով՝ այնտեղ առնվազն 300 մարդ կա»,- ասել է ՀՀ մարդու իրավունքների պաշտպան Արման Թաթոյանը:

Ըստ երկու կողմերի, Հայաստանում ադրբեջանցի ռազմագերիներ չկան:

Ադրբեջանը հավաստիացնում է, որ հայ ռազմագերիների խոշտանգումների, ծեծի ու բռնության հայտարարությունները (ինչպես օրինակ ամրագրված է Human Rights Watch-ի մարտի զեկույցում), չեն համապատասխանում իրականությանը:

«Այն մեղադրանքները, որ ձերբակալված հայերը ենթարկվում են բռնության, բացարձակապես անհիմն են: Ադրբեջանը լիովին բավարարել է այդ մարդկանց բարեկեցության վերաբերյալ բոլոր խնդրանքները: Մենք տրամադրում ենք փաստաթղթեր Հայաստանի բոլոր ձերբակալված քաղաքացիների առողջական վիճակի մասին: Բացի այդ, վերջերս Հայաստան վերադարձած ձերբակալվածների լուսանկարները վկայում են նրանց ֆիզիկական բարեկեցության մասին» », — BBC- ին ասել է Ադրբեջանի արտգործնախարարության պաշտոնական ներկայացուցիչ Լեյլա Աբդուլլաևան:

Ադրբեջանի կողմից հայ զինծառայողների նկատմամբ դաժան վերաբերմունքի մասին խոսում են այնտեղից վերադարձածները: Տղաներից մեկը՝ նիհարավուն կազմվածքով ու լայն ժպիտը դեմքին, անմիջապես խնդրում է չհայտնել իր իրական անունը և զգուշացնում. «Եթե ինչ-որ բան ասելով հնարավոր է վնասեմ այնտեղ գտնվող տղաներին, կնախընտրեի լռել»:

Հակոբին (պայմանական) և նրա ծառայակիցներին շրջապատել են անցյալ տարվա հոկտեմբերի 2-ին, պատերազմի օրերին, Մատաղիսում:

Շրջապատումից դուրս գալ հնարավոր չի եղել. 20 օր շրջափակման մեջ մնալուց հետո զինծառայողները գերեվարվել են:

«Մենք համոզված էինք, որ նրանք շարքով մեզ կանգնեցնելու են ու սպանեն: Այս դեպքի համար յուրաքանչյուրս մենք նռնակ ունեինք մեր ձեռքին՝ մեզ պայթեցնելու համար: Բայց հերոսի պես մեռնել չհաջողվեց: Նրանք մեզ ոչինչ չարեցին, ընդհակառակը, ջուր տվեցին և ծխախոտ հյուրասիրեցին, բայց երբ բերեցին Բաքու, սկսեցին մեզ մեքենայից դուրս հանելուն պես ծեծել»,-պատմում է երիտասարդը:

Սկզբում Հակոբը հայտնվել է Ադրբեջանի մայրաքաղաքի ռազմական ոստիկանության բաժանմունքում:

«Խուցը մեծ էր: Այնտեղ կային նստատեղեր, բայց մեզ ձեռնաշղթաներով կապել էին ռադիատորից. Ծեծը տևեց 4 օր՝ 2 ժամը մեկ, կարծես ռեժիմով: Զուգարան գնալու հնարավորություն չկար: Երեք օր չէի կերել ու խմել, ուստի 90% -ով դրա անհրաժեշտությունն այլևս չկար»:

Հինգերորդ օրը Հակոբը տեղափոխվել է Ադրբեջանի պետական անվտանգության ծառայության բաժին: Ծեծը շարունակվել է այնտեղ:

«Ամեն օր մեզ հարցաքննում էին և նորից ծեծում, բայց արդեն ավելի դաժան, քան ռազմական ոստիկանությունում: Հոկտեմբերի 29-ին մեզ տեղափոխեցին բանտ , 40 րոպե տևեց ճանապարհը, ամբողջ ճանապարհին նրանք մեզ ծեծում էին առանձնակի դաժանությամբ»:

Հարցաքննությունների ընթացքում քննիչները հետաքրքրվել են տանկերի տեղակայմամբ, առանձին-առանձին հարցրել, թե որտեղ է Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության նախագահ Արայիկ Հարությունյանի բունկերը գտնվում:

«Բայց ընդհանուր առմամբ նրանք հասկանում էին, որ մենք գաղափար չունենք:. Որտեղ ես, որտեղ՝ Արայիկ Հարությունյանը. որտեղի՞ց ես դա գիտեմ: Քննիչները մեզ ասացին, որ դատելու ենք և 25 տարով բանտարկելու: Մենք հարցրեցինք՝ ինչի՞ համար, մենք ուղղակի ռազմագերիներ ենք»:

Դեռ աշնանը համացանցում վխտում էին ռազմական գործողությունների ընթացքում գերեվարված հայ զինծառայողների դաժան վերաբերմունքի վերաբերյալ առանձին տեսանյութեր: Human Rights Watch իրավապաշտպան կազմակերպությունը դիտել է այս բոլոր տեսանյութերը՝ դատապարտելով տեղի ունեցողը և կոչ անելով Բաքվին կատարել միջազգային կոնվենցիաները:

«Ռազմագերիների նկատմամբ վերաբերմունքի համար բռնության և նվաստացման արդարացում չի կարող լինել, սա արդեն վերջն է», — ասում է Human Rights Watch- ի Եվրոպայի և Կենտրոնական Ասիայի տնօրեն Հյու Ուիլյամսոնը:

Իրավապաշտպանները նկատել եմ նաև, որ տեսանյութում հայտնված մարդկանցից ոմանք հետագայում իրենց հարազատներին գրել են, որ իրենց լավ են վերաբերվում:

Լսելով Սեդրակ Սողոմոնյանի նամակի մասին, որում զինվորն ասում է, որ իր հետ ամեն ինչ կարգին է, գերությունից վերադարձած Հակոբը գլուխն է շարժում. «Այնտեղից անհնար է որևէ նշան ուղարկել: Մեզ ասել են, որ եթե ավելորդ բան գրվի, նամակը չի հասնի տեղ: Այդ նամակները, որ գրվում են, անմիջապես չեն ուղարկվում, Կարմիկր խաչը տանում է, բայց նախ դրանք կարդում են Ադրբեջանի իշխանությունները, իսկ նրանց մեջ կան մարդիկ, ովքեր լավ են խոսում հայերեն: Հետևաբար, դու կարող ես գրել միայն, որ ամեն ինչ լավ է, ես կվերադառնամ տուն: Ես էլ եմ նույն կերպ գրել»,-ասում է նա:

Հակոբ Հովհաննիսյանը իր պատմությունը պատմում է հանգիստ, դեմքին անընդհատ համեստ ժպիտով, բայց երբեմն նյարդայնորեն սեղմելով ձեռքերը:

«Գիտեմ, որ տարօրինակ է, բայց ես անընդհատ ժպտում էի այնտեղ, նույնիսկ երբ ինձ ծեծում էին: Եթե մտածեի և իսկապես հասկանայի, թե որտեղ եմ, կարող էի այնտեղ մնալ, վախճանվել այնտեղ: Խցում մենք վեց հոգի էինք, և մենք ժպտում էինք իրար, հիմա էլ մենք ժպտում ենք: Այնտեղ ես ուժեղ էի, քանի որ հույս ունեի վերադառնալ տուն, տեսնել ընտանիքի անդամներին: Մենք անընդհատ ասում էինք ինքներս մեզ. մենք գոյատևելու ենք: Փառք Աստծո, այն, ինչից վախենում էինք, տեղի չունեցավ: Այն, ինչ մտածում էինք, որ կանեն մեզ հետ, չեղավ »,-ասում է վերադարձած ռազմագերին:

Շարունակելի…

Loading

Մի մոռացեք կիսվել Ձեր ընկերների հետ